Ένας από τους κορυφαίους φωτογράφους του 20ου αιώνα , ο Γιόζεφ Κουντέλκα γεννήθηκε το 1938 στην Μπραντισλάβα της Τσεχοσλοβακίας. Αρχικά σπούδασε τεχνικός αεροπλάνων. Όμως ποτέ δεν ένοιωσε ότι του ήταν ενδιαφέρον σε ένα τέτοιο επάγγελμα. Έτσι ακολούθησε το επάγγελμα του φωτογράφου. Οι πρώτες φωτογραφικές του δουλειές ήταν για το περιοδικό Divadlo (Θέατρο) για το οποίο κάλυπτε θεατρικούς θιάσους. Ένας από αυτούς ανέβαζε θεατρικά έργα του αντιφρονούντα Βάτσβαλ Χάβελ που μετά έγινε ο πρώτος μη κομμουνιστής πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας και προσωπικός φίλος του Κουντέλκα.
Εκείνη όμως η έκθεση που τον έκανε το όνομα του γνωστό υπήρξε μια σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφιών που τράβηξε το 1968 σε καταυλισμούς τσιγγάνων της Σλοβακίας και της Ρουμανίας, και που σήμερα θεωρούνται σταθμός στην παγκόσμια ιστορία της φωτογραφίας.
Όμως δύο μέρες μετά την επιστροφή του από την Ρουμανία, η ζωή του και η καριέρα του θα άλλαζαν για πάντα. Στις 21 Αυγούστου 1968, τα σοβιετικά τανκ και τα στρατεύματα του Συμφώνου της Βαρσοβίας θα εισέβαλλαν στην Τσεχοσλοβακίας δίνοντας ένα τέλος στην σύντομη «Άνοιξη της Πράγας». Έτσι θα τελείωνε άδοξα η σειρά μεταρρυθμίσεων του Προέδρου Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ. Ανάμεσα τους η ελευθερία του τύπου , η θρησκευτική ελευθερία, η ελεύθερη διακίνηση στο εξωτερικό και ο περιορισμός του ελέγχου του κομμουνιστικού κόμματος επί της πολιτικής ζωής και πολιτιστικής ζωής του τόπου .
Ο ίδιος ο Κουντέλκα θυμόταν κατά την διάρκεια μιας αναδρομικής του έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη πριν μερικά χρόνια: «Ήταν μια μεγάλη δυστυχία , μια τραγωδία για ολόκληρη την χώρα. Αλλά ήμουνα και τυχερός που μπόρεσα να ήμουν εκεί. Πόσες φορές συμβαίνει στην ζωή κάποιου να τραβήξει φωτογραφία πάνω σε ένα τανκ;». Και προσθέτει: «Εμείς οι Τσέχοι λίγες φορές έχουμε φερθεί πολύ γενναία, αλλά όπως δείχνουν αυτές οι φωτογραφίες για αυτήν την μία εβδομάδα (μετά την εισβολή) θα πρέπει να είμαστε πολύ περήφανοι για τον τρόπο που αντιδράσαμε»
Όταν μπήκαν τα τανκ στην Τσεχοσλοβάκικη πρωτεύουσα, ο Κουντέλκα μετατράπηκε μέσα σε μια βραδιά από ένα εκπληκτικό φωτογράφο σε έναν από τους κορυφαίους φωτορεπόρτερς του κόσμου, χωρίς καν να ξέρει τι σημαίνει φωτοειδησεογραφία (photo journalism) η να έχει δει ποτέ ανάλογες δουλειές του Life και του Paris Match. Αγόρασε κινηματογραφικό υλικό σε φθηνή τιμή, που θα το έκοβε σε λωρίδες για οικονομία και θα έτρεχε πάνω -κάτω την πόλη με τις σφαίρες να σφυρίζουν πάνω από το κεφάλι του. Το μόνο που τον ανησυχούσε ήταν μην τυχόν και δεν προλάβει καμιά σημαντική φάση. Θα γύρναγε σπίτι μόνο να εμφανίσει το φιλμ. Αυτό του έσωσε ουκ ολίγες φορές την ζωή, όπως στην περίπτωση της μεγάλης έκρηξης έξω από το κτίριο της Τσέχικης ραδιοφωνίας. Υπήρξε όμως μια φορά που κινδύνευσε πραγματικά να σκοτωθεί. Ήταν όταν οι Ρώσοι, που τον πήραν για ελεύθερο σκοπευτή, μπήκαν στο σπίτι του την στιγμή που αυτός πηδούσε από το παράθυρο στο πεζοδρόμιο.
Οι φωτογραφίες αυτές έχουν μείνει ιστορικές. Σε αυτές, όπως έχει επανειλημμένα δηλώσει «δεν έχει σημασία ποιος είναι ο Τσέχος και ποιος ο Ρώσος. Είναι πιο σημαντικό ότι ένας άνθρωπος κρατά όπλο και αυτός που στέκεται απέναντι του όχι» Σε μία από αυτές έχει βάλει κάποιον που το ρολόϊ του να δείχνει την ακριβή ώρα της εισβολής. Μία άλλη δείχνει φοιτητές πάνω σε τανκ ή να το καίνε. Μία τρίτη την δύναμη του πλήθους να σταματάει το τανκ. Αυτές τις φωτογραφίες τις έβγαλε κρυφά από την χώρα με υπογραφή Ρ.Ρ. Prague Photographer ( Φωτογράφος της Πράγας). Και αυτό για να προφυλάξει τον ίδιο και την οικογένεια του από τυχόν διώξεις.
Όταν όμως το 1969 βρέθηκε στο Λονδίνο και κάποιοι του έδειξαν ένα άρθρο των Τάϊμς που έλεγε ότι ένας ανώνυμος φωτογράφος τις έβγαλε κρυφά από την χώρα, κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να γυρίσει στην πατρίδα του. Ήξερε ότι αν οι αρχές αποφάσιζαν να βρουν ποιος τις τράβηξε σίγουρα θα καταλάβαιναν ότι ήταν αυτός. Για τις επόμενες δεκαετίες το Λονδίνο θα ήταν η βάση του και θα άρχιζε μια συνεργασία με το πρακτορείο γαλλικό Magnum του Ανρί -Καρτιέ Μπρεσσόν. Ήταν το πρακτορείο που μεσολάβησε για να πάρει η οικογένεια του Κουντέλκα την βίζα για έξοδο από την Τσεχοσλοβακία.
Όμως πως νοιώθει σήμερα για τις μαύρες ημέρες που τον έκαναν διάσημο; « Η γενιά του 1968 ήταν ηρωική. Μετά επήλθε ηθική σφαγή. Οι νεώτεροι δεν γνωρίζουν τίποτε για αυτά που έγιναν τότε. Οπότε και εγώ θεωρώ χρέος μου να το καταθέσω. Πείτε το κατάθεση μνήμης». Ενώ προσθέτει: «Στην πραγματικότητα δεν ένοιωσα ποτέ μίσος για αυτούς( τους Ρώσους στρατιώτες). Δεν ήταν υπεύθυνοι για αυτό. Ήταν νέοι σαν εμένα και ζούσαμε όλοι στο ίδιο σύστημα.. Αυτό που τους συνέβη θα μπορούσε να συμβεί και σε μένα. Θα μπορούσαν να με ξυπνήσουν μια μέρα και να με στείλουν στην Βαρσοβία ή όπου αλλού ήθελαν. Εκείνες τις ημέρες κανείς δεν ήταν ελεύθερος».
Οι φωτογραφίες του άρθρου ανήκουν στο Magnum Photos και Apeiron Press . Τα αποσπάσματα από συνεντεύξεις εκτός από την συνέντευξη τύπου, προέρχονται από τον Observer, τους Τimes και την επίσημη ιστοσελίδα της Τσεχικής Δημοκρατίας.
