Πήλιο – Το μαγικό βουνό

Από την Αλεξάνδρα Βεκιάρη*

Δεν είναι υπερβολή, κι ας θυμίζει τίτλο παραμυθιού ή… όνομα Ινδιάνου.

Με δάση που αλλάζουν χρώματα κάθε εποχή, με χωριά-υπαίθρια μουσεία αρχιτεκτονικής, δύο θάλασσες, Αιγαίο και Παγασητικό, να το αγκαλιάζουν, με φιδογυριστά καλντερίμια και πέτρινα γεφύρια αιώνων να οδηγούν στην καρδιά της ελληνικής φύσης και… την αναζωογονητική μυρωδιά από φρεσκοκομμένα μήλα στη μύτη να συντροφεύει την ανακάλυψή του είναι σίγουρα μαγικό, ονειρεμένο, ανεξάντλητο. Πάνω απ΄ όλα, όμως, το Πήλιο είναι ένα “ζωντανό” βουνό!

Αν η Ελλάδα είχε πολλά κύτταρα σαν τον Συνεταιρισμό της Ζαγοράς θα ήταν μια άλλη χώρα. Κι ενώ η ελληνική ύπαιθρος φυλλορροεί, η Ζαγορά έχει καταφέρει να κρατήσει μεγάλο μέρος του νεανικού πληθυσμού. O συνεταιρισμός, από τους παλαιότερους και ισχυρότερους της Ελλάδας, κατάφερε να κάνει τα μήλα της ποικιλίας στάρκιν ντελίσιους, τα γνωστά ως “Ζαγορίν”, τα πρώτα μήλα ΠΟΠ (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) της Ευρώπης. Να, λοιπόν, που το Πήλιο δεν “στρογγυλοκάθεται” στις φυσικές ομορφιές του, αλλά εξελίσσεται εκφράζοντας το σύγχρονο παραγωγικό πρόσωπο της Ελλάδας και μια ελπίδα για το μέλλον της. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι οι Πηλιορείτες, γενιές ανθρώπων που ρίζωσαν, έφυγαν, πλούτισαν στην Αίγυπτο κι ευεργέτησαν τον τόπο δεν τον έχουν εγκαταλείψει ποτέ.

Και, βέβαια, δεν μπορούμε να μη σταθούμε στο αξιόλογο τουριστικό προφίλ του Πηλίου που, επίσης, τα τελευταία χρόνια εξειδικεύεται, φέρνοντας στο προσκήνιο χωριά και ομορφιές εκτός πεπατημένης.

Έχοντας ευτυχήσει να βρίσκεται στο μέσον της Ελλάδας και να είναι εξίσου επισκέψιμο από Βορρά και Νότο, το Πήλιο αποτελούσε ανέκαθεν πόλο έλξης για την ηρεμία και την ατμόσφαιρα που προσφέρει, όλες τις εποχές του χρόνου, πρώτα απ΄ όλα για ανθρώπους της διανόησης και των τεχνών -πολλοί από αυτούς έχουν αποκτήσει εδώ τη δεύτερη κατοικία τους ή το καλλιτεχνικό εργαστήρι τους.

Τελευταία, όμως, αποτελεί όλο και περισσότερο προορισμό για ανήσυχους εξερευνητές που δεν αρκούνται στη μυρωδιά της βροχής και στα… λουκάνικα μετά τσίπουρου στα γραφικά καφενεδάκια της πλατείας των χωριών. Αλλά γι΄ αυτούς που σκαρφαλώνουν βράχια, διασχίζουν φαράγγια, ανεβαίνουν γεφύρια με προορισμό έρημους οικισμούς και απόμακρες παραλίες. Γι΄ αυτούς που εξορμούν για να απολαύσουν το δάσος, να μεταλάβουν την πρωινή δροσιά πάνω στα φύλλα της οξιάς, της αγριοκαστανιάς, της φλαμουριάς και να μαζέψουν άγρια χόρτα και μανιτάρια. Γι΄ αυτούς που θέλουν να ξανασυνδεθούν με τη φύση και την ιστορία και στο Πήλιο θα χορτάσουν και από τα δυο.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το σίγουρο είναι πως στο Πήλιο θα γράψετε πολλά χιλιόμετρα!

Εις το βουνό ψηλά εκεί…

…είναι αμέτρητα τα πράγματα που μπορεί να θαυμάσει, να μάθει και να γευτεί κανείς. Αποτελώντας ένα μωσαϊκό εικόνων και εμπειριών, ως άλλη μικρογραφία της Ελλάδας, το Πήλιο με τα 40 περίπου χωριά του έχει τόσες πολλές πτυχές που σχεδόν ποτέ δεν εξαντλείται! Σταχυολογήσαμε μερικές, άλλες ήδη ξακουστές και άλλες… νέας κοπής!

Το τρένο περνά! Ο ιστορικός Μουτζούρης, όπως τον έλεγαν παλιά από την κάπνα που έβγαζε η μηχανή του, που, κυριολεκτικά, έκαιγε κάρβουνο -σήμερα έχει αντικατασταθεί από ντιζελομηχανή- είναι ένα αξιοθέατο από μόνο του. Το τρένο αυτό από τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι το 1971 αποτέλεσε τον μοναδικό σύνδεσμο της υπαίθρου με το λιμάνι του Βόλου, ενώ από το 1996 που ξανάρχισε να λειτουργεί για τουριστικούς λόγους, τελεί υπό την προστασία της UNESCO ως διατηρητέο μνημείο. Πατάει στις στενότερες σε πλάτος σιδηροτροχιές της Ευρώπης (60 εκατ.) ακολουθώντας μια διαδρομή μήκους 13 χιλιομέτρων και διάρκειας 90 λεπτών μέσα σε οργιώδη βλάστηση, πέτρινα γεφύρια, μικροσκοπικές σήραγγες και θέα στον Παγασητικό (πιάστε τα ξύλινα παγκάκια της δεξιάς πλευράς, αλλά τα κεφάλι μέσα γιατί… καραδοκούν σκαμπίλια από τα κλαδιά που φορές-φορές γλύφουν τα βαγόνια). Προσοχή, το τρένο εκτελεί τα δρομολόγιά του από την Άνοιξη μέχρι το τέλος Οκτωβρίου.

Η γέφυρα Ντε Κίρικο. Αν επισκεφτείτε το Πήλιο την περίοδο που ο Μουτζούρης έχει διακόψει τα δρομολόγια του, βάλτε τα ορειβατικά σας μποτάκια και απολαύστε τη διαδρομή με τα πόδια. Θα σας χρειαστούν περίπου 3 ώρες. Αν, ωστόσο, δεν έχετε την αντοχή, κάντε οπωσδήποτε τη βόλτα από τον σταθμό στις Μηλιές μέχρι τη μεταλλική γέφυρα Ντε Κίρικο πάνω από το χείμαρρο Ταξιάρχη (περίπου 10 λεπτά). Έργο του μηχανικού Εβαρίστο Ντε Κίρικο, πατέρα του ζωγράφου Τζόρτζιο Ντε Κίρικο που γεννήθηκε στο Βόλο, είναι η μοναδική μεταλλική γέφυρα της διαδρομής (υπάρχουν άλλες επτά πέτρινες) και παρουσιάζει την εξής ιδιαιτερότητα: οι ράγες κάνουν καμπύλη πάνω στον φορέα της γέφυρας που είναι ευθύγραμμος.

Τα πηλιορείτικα σπίτια. Τα στηρίζει η πέτρα, τα στολίζει το ξύλο σε πατώματα και ταβάνια και τα σκεπάζει η σχιστολιθική πλάκα. Είναι φτιαγμένα από κτίστες που έφτασαν εδώ ανάμεσα στα 1750-1850 από την Ήπειρο και τη Μακεδονία και έμαθαν την τέχνη τους στους ντόπιους μαστόρους. Τριώροφα πυργόσπιτα και νεοκλασικά αρχοντικά που σήμερα έχουν, σε μεγάλο βαθμό, μετατραπεί σε ξενώνες, όπως στην περίπτωση της Βυζίτσας και τα αρχοντικά Κόντου, Καραγιαννόπουλου, Δήμου, Γερουλάνου κ.ά. μέσα από ένα πρόγραμμα του ΕΟΤ διατήρησης της αρχιτεκτονικής της περιοχής.

Η κυρία με τις… γαρδένιες. Δεν πρέπει να υπάρχει κανείς που να επισκέφτηκε το Πήλιο και να μην γύρισε αγκαλιά με έναν τενεκέ… γαρδένια (λένε ότι στη σιδερένια γλάστρα προκόβει καλύτερα). Το δύσκολο αυτό φυτό βρήκε το πιο πρόσφορο, κυριολεκτικά, έδαφος στη Μακρυρράχη Πηλίου ή αλλιώς “χωριό των λουλουδιών”, αφού δεν υπάρχει ταράτσα, αυλή ή σκάλα του χωριού χωρίς λουλούδια. Τα τελευταία 30 χρόνια όλοι οι κάτοικοι ασχολούνται με τις γαρδένιες -και λιγότερο με τις καμέλιες, τις ορτανσίες, τις αζαλέες- που εδώ ευδοκιμούν ιδιαιτέρως χάρη στο χώμα, το νερό και το ήπιο μικροκλίμα.

Μάμα Μία, τι παραλίες! Βοτσαλωτές και ατίθασες οι περισσότερες παραλίες του Πηλίου είναι εκτός από πολυσύχναστες και πολυφωτογραφημένες. Για να μην πούμε και σταρ του σινεμά, όπως η Νταμούχαρη, το δίδυμο κολπάκι με τον ταρσανά και τα ταβερνάκια από τη μια και την άγρια παραλία από την άλλη που καμαρώσαμε στο κινηματογραφικό “Μάμα Μία”. Σταρ θεωρείται και ο Μυλοπόταμος, επισκέψιμος και με τα πόδια, αν “κατηφορίσετε” από Τσαγκαράδα, ενώ η λιγότερο γνωστή Φακίστρα είναι εξαίσια και αμμώδης.

Τα περίφημα γλυκά του κουταλιού. Το φιρίκι, το καρυδάκι, το κυδώνι και το κάστανο είναι από τα πιο δημοφιλή γλυκά του κουταλιού. Όχι ότι δεν θα βρείτε και τα υπόλοιπα φρούτα -και σε λικέρ- που ετοιμάζουν στην εποχή τους οι κατά τόπους αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί γυναικών, βρίσκοντας έτσι επαγγελματική διέξοδο αλλά και διατηρώντας τις παραδόσεις.

Όρεξη να ‘χετε. Και μια που μιλάμε για γλυκά, ας μιλήσουμε και για φαγητό. Η τοπική κουζίνα έχει αρκετά ενδιαφέροντα πιάτα, με περίεργα ονόματα που βασίζονται στα ντόπια υλικά, όπως το σπετζοφάι (πιπεριές με λουκάνικο), τσιτσίραυλα (χόρτα τουρσί), μπουμπάρι (λουκάνικο γεμιστό με συκωταριά, κιμά, ρύζι και μπαχαρικά) αλλά και φασολάδες, πίτες, κρεατικά στη γάστρα με κάστανα και δαμάσκηνα και όλα τα θερμιδογόνα για την απαιτούμενη ενέργεια των περιηγητών.

Ψυχής Άκος. Σημαίνει ευχαρίστηση της ψυχής και αναγράφεται στην προμετωπίδα της ιστορικής Βιβλιοθήκης των Μηλεών, δίπλα στην πάλαι ποτέ ονομαστή Σχολή των Μηλεών που ίδρυσαν οι Άνθιμος Γαζής, Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόρης Κωνσταντάς. Η Σχολή έκλεισε οριστικά το 1844 μετά την αποτυχία της Επανάστασης στο Πήλιο, αλλά η ανακαινισμένη Βιβλιοθήκη φιλοξενεί ότι βιβλία, έγγραφα και κειμήλια διασώθηκαν από τις καταστροφές.

Αγριολεύκες. Έτσι ονομάζεται το χιονοδρομικό κέντρο που είναι και το δεύτερο παλαιότερο στην Ελλάδα μετά το Σέλι. Βρίσκεται κοντά στα Χάνια, το “όριο” μεταξύ Δυτικού και Ανατολικού Πηλίου και εκτείνεται σε ένα φυσικό τοπίο μοναδικό αφού οι πίστες του έχουν θέα από τη μια στον Παγασητικό και από την άλλη στο Αιγαίο.

Η ανακάλυψη της παλιάς Μιτζέλας. Τίποτε όρθιο δεν έχει μείνει στο χωριό αυτό με τους 800 κατοίκους που το 1827 κάηκε από τους Τούρκους, εκτός από το ιερό της εκκλησίας της Παναγίας στην πλατεία, έναν τοίχο από το “Παζαράκι”, δηλαδή τη λαϊκή αγορά και κάτι ολίγα ερείπια από νερόμυλους στη ρεματιά. Η ανακάλυψη, όμως, αυτού του τόπου που είναι κρυμμένος από την οργιώδη βλάστηση (μουντζέλες σημαίνει στα βλάχικα μικρά δασόβουνα) θεωρείται εφάμιλλη των περιπετειών του Ιντιάνα Τζόουνς.

Το Κρυφό Σχολειό της Φακίστρας. Δεν είναι άλλο από μια σπηλιά κοντά στην Τσαγκαράδα. Εκεί ένας ασκητής καλόγερος, υπό το άγρυπνο βλέμμα της Παναγιάς της Μεγαλομάτας (δίπλα, σε μικρότερη σπηλιά υπάρχει το εκκλησάκι της αλλά η εικόνα έχει μεταφερθεί στην Τσαγκαράδα) μάθαινε γράμματα στα παιδιά. Η σανίδα που έβαζε στα βράχια τους επέτρεπε να περνούν και όταν την έβγαζε αποκοβόταν τελείως από τον κόσμο. Δυστυχώς, όμως, τον σκότωσαν οι πειρατές όταν δεν βρήκαν τους θησαυρούς που νόμιζαν πως έκρυβε.

Η γιορτή του κάστανου. Σε έναν τόπο που είναι γεμάτος καστανιές δεν θα μπορούσε το κάστανο να μην έχει την τιμητική του. Γύρω στο τέλος Οκτωβρίου ο αέρας στο Ξουρίχτι μοσχοβολάει κάστανο, καθώς στην πλατεία του χωριού ψήνουν και κερνάνε μέχρι τελικής πτώσεως!

Προς επίδοξους πεζοπόρους. Η ανάγκη για επικοινωνία με τα διπλανά χωριά δημιούργησε ένα πυκνό δίκτυο με μονοπάτια-καλντερίμια, σημαντικό τμήμα των οποίων διασώζεται σε καλή κατάσταση -είπαμε το Πήλιο είναι ένα “ζωντανό” βουνό. Στο ανατολικό τμήμα και κοντά στο Πουρί βρίσκεται μια από τις πιο όμορφες και σχετικά εύκολη διαδρομή: το φιδογυριστό καλντερίμι που ξεκινά 6,5 χιλιόμετρα μακριά από το χωριό και μετά από 40 λεπτά πεζοπορίας, μέσα σε δάσος από οξιές και καστανιές, καταλήγει στο μονότοξο περίτεχνο Γεφύρι του Πόρου, που κτίστηκε γύρω στα 1880.

Ο καλά φυλαγμένος Άγιος Λαυρέντιος. Το χωριό αυτό με το διακριτικό προφίλ και το έντονο καλλιτεχνικό χρώμα είναι ένα μνημείο της πηλιορείτικης μαστορικής τέχνης. Ανακαλύψτε τα καταπληκτικά αρχοντικά που αποτυπώνουν την ακμή του οικισμού τον 18ο και 19ο αιώνα χάρη στο εμπόριο, στην οικοτεχνία και την αγροτική παραγωγή και σταθείτε στο αρχοντικό Γκλαβάνη, που ανακαινίζεται για να γίνει λαογραφικό μουσείο. Το Μοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου, που σήμερα λειτουργεί ως γυναικεία μονή, έδωσε στο χωριό το όνομά του.

Να ένα μήλο! Ένα από τα ωραιότερα “κάδρα” που μπορεί να κρατήσει κανείς στη μνήμη του φεύγοντας από το Πήλιο είναι αυτό της θέας των κατάφορτων με κόκκινα μήλα δένδρων στις πλαγιές της Ζαγοράς τον Σεπτέμβριο. Όπως ακριβώς οι παιδικές ζωγραφιές. Αντισταθείτε στον προαιώνιο πειρασμό να κόψετε ένα. Ζητήστε από κάποιον καλλιεργητή να σας δώσει και είναι σίγουρο ότι θα σας προσφέρει μια αγκαλιά!

Μεγάλη σαν του Πηλίου…

Μα ποιοι είναι, επιτέλους, αυτοί οι Κένταυροι;

Ο συνηθέστερος επιθετικός προσδιορισμός για το Πήλιο είναι “το βουνό των Κενταύρων”. Κι αυτό γιατί κατά τη μυθολογία υπήρξε κατοικία τους. Ας τους γνωρίσουμε:

Οι Κένταυροι, τα μυθολογικά τέρατα που από τη μέση και πάνω ήταν άνθρωποι και από τη μέση και κάτω άλογα, επιρρεπείς στη λαγνεία, ως ιδιοσυγκρασίες δεν ήταν αρκετά ισορροπημένοι και παρουσιάζονται ως είδη πρωτόγονα που όφειλαν περισσότερα στη ζωική φύση τους παρά στην ανθρώπινη κληρονομιά τους. Ο πιο γνωστός Κένταυρος είναι ο δίκαιος και σοφός Χείρων, γιος του Κρόνου που, μεταμορφωμένος σε άλογο, ενώθηκε με την Ωκεανίδα Φιλύρα. Άριστος γνώστης της ιατρικής, κατοικούσε στο Πήλιο και θεράπευε με τα βουνίσια βότανα τα πληγωμένα ζώα. Στον Χείρωνα εμπιστεύθηκε ο Απόλλωνας την ανατροφή του γιου του Ασκληπιού στον οποίο ο Κένταυρος δίδαξε την ιατρική τέχνη. Και άλλους, όμως, ήρωες ανέθρεψε ο Χείρων, όπως τους Διόσκουρους, τον Ιάσονα και τον Αχιλλέα. Αν και ήταν αθάνατος αποποιήθηκε την αθανασία του υπέρ του Προμηθέα, μετά τον τραυματισμό του από ένα βέλος του Ηρακλή, βουτηγμένο στο δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας, κι έγινε ο αστερισμός του Τοξότη.

(Πηγή, Η Μυθολογία των Ελλήνων, Σοφία Ν. Σφυρόερα)

*Η Αλεξάνδρα Βεκιάρη είναι δημοσιογράφος-μεταφράστρια

Πηγές εικόνων

εικόνα ανοίγματος: “Old Bridge near Tsangarada (Τσαγκαράδα), Pilio (Πήλιο) #1” by dadofekl is licensed under CC BY-NC-SA 2.0.