Σπύρος Μελετζής: Ο φωτογράφος της Αντίστασης
Η γερμανική σημαία που κυματίζει στην Ακρόπολη, αντάρτες την ώρα της ανάπαυσης στα βουνά της Ρούμελης, άνθρωποι που πεθαίνουν στους δρόμους της Αθήνας, η Απελευθέρωση, τα Δεκεμβριανά: Αυτές είναι κάποιες μόνο από τις εμβληματικές εικόνες μιας ταραγμένης εποχής που σημάδεψαν για πάντα την Ελλάδα και παραδόθηκαν στη συλλογική μνήμη μέσα από τον φακό του σπουδαίου φωτογράφου Σπύρου Μελετζή.
Ο Μελετζής αποτύπωσε την καθημερινότητα των ανθρώπων της ελληνικής επαρχίας, την ομορφιά των μνημείων και της ελληνικής τέχνης, αλλά και σημαντικές προσωπικότητες της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Το πιο αναγνωρίσιμο, όμως, κομμάτι της δουλειάς του είναι οι φωτογραφίες που καταγράφουν τα δεινά της Κατοχής και τον αγώνα κατά των κατακτητών στα ελληνικά βουνά, που του έχουν χαρίσει δίκαια τον τίτλο τού κατ’ εξοχήν φωτογράφου της Εθνικής Αντίστασης.
Ο Σπύρος Μελετζής γεννήθηκε το 1906 στο χωριό Άγιοι Θεόδωροι της Ίμβρου, γενέτειρα του οικουμενικού πατριάρχη Βαρθολομαίου και του αρχιεπισκόπου Αμερικής Ιάκωβου. Ο πατέρας του ονειρευόταν να δει τον γιο του δεσπότη. Όμως, ο πρόωρος θάνατός του ανάγκασε τον δωδεκάχρονο τότε Σπύρο να εγκαταλείψει το σχολείο και να επωμιστεί τα βάρη της οικογένειας, που είχε άλλα τέσσερα μικρότερα παιδιά.
Το 1923, όταν η Ίμβρος παραχωρήθηκε στους Τούρκους μετά τη συνθήκη της Λωζάννης, κατέφυγε στην Αλεξανδρούπολη, όπου εργάστηκε στο εργαστήριο του φωτογράφου και συγγενή του Α. Παναγιώτου. Στη συνέχεια έφυγε για την Αθήνα, όπου μυήθηκε στην τέχνη της φωτογραφίας από σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως ο φωτογράφος των ανακτόρων Μπούκας και ο Γεραλής. Σύντομα εγκατέλειψε το στούντιο και στράφηκε στην αποτύπωση της ελληνικής φύσης και της ζωής της υπαίθρου. Η φύση της Ηπείρου ήταν το θέμα της πρώτης του έκθεσης, που έγινε στα Ιωάννινα το 1938 και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Αθήνα, αποσπώντας επαινετικές κριτικές.
Το έπος της Εθνικής Αντίστασης
Όμως, το χαρακτηριστικότερο κομμάτι της δουλειάς του είναι οι φωτογραφίες που τράβηξε στο βουνό, όπου γραφόταν το έπος της Εθνικής Αντίστασης. Για τον Μελετζή ήταν χρέος του να αποτυπώσει «το ηρωικό μεγαλείο που κυριαρχούσε και λαμποκοπούσε στα μάτια των ανταρτών», όπως έλεγε ο ίδιος.
Οι πρώτες φωτογραφίες του από την Αντίσταση χρονολογούνται τον Αύγουστο του 1942, κατά τη διάρκεια της περιοδείας του στον Όλυμπο. Στη συνέχεια ανέβηκε στο βουνό άλλες δύο φορές, το 1943 και το 1944. Τον ίδιο χρόνο τού ζητήθηκε να γίνει ο επίσημος φωτογράφος της Εθνικής Αντίστασης. Έτσι, είχε την ευκαιρία να αποτυπώσει με τον φακό του ιστορικά γεγονότα, όπως η ίδρυση της ΠΕΕΑ και οι εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου στο χωριό Κορυσχάδες, αλλά και εμβληματικές προσωπικότητες, όπως ο Άρης Βελουχιώτης.
Ο ίδιος περιγράφει τα συναισθήματα που του γέννησε αυτή η εμπειρία: «Το 1942 βρέθηκα στον κάτω Όλυμπο και ήρθα σε άμεση επαφή κοντά στο χωριό Καρυά με τους αρχηγούς των πρώτων αντάρτικων ομάδων του ΕΛΑΣ. Τόση ήταν η συγκίνηση που ένιωσα και τόσο γοητεύτηκα, που πήρα την απόφαση, αν θα μπορούσα, και εγώ να ανέβαινα στο βουνό και να ζούσα αυτή την αντάρτικη ζωή που ήταν γεμάτη λεβεντιά και αντρειοσύνη. Στις αρχές του 1944 πήρα μια ειδοποίηση από την Κεντρική Επιτροπή, που μου έλεγε να ετοιμαστώ όσο μπορούσα πιο γρήγορα γιατί θα ανέβαινα στο βουνό, στην Ελεύθερη Ελλάδα, ως ο επίσημος φωτογράφος της Εθνικής μας Αντίστασης.
Σήμερα έχω βεβαιωθεί πως ήταν σωστές οι ενέργειές μου στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, αλλά και όλη η μετέπειτα πορεία της ζωής μου, που μπόρεσα να φυλάξω και να διασώσω όλο αυτό το μοναδικό, ιστορικό και ανεπανάληπτο υλικό της Εθνικής μας Αντίστασης, το οποίο θα μείνει παντοτινή κληρονομιά στον λαό μας και δίδαγμα μεγάλο στις μελλοντικές γενιές μας».
Μετά τον πόλεμο φωτογράφισε έργα Ελλήνων ζωγράφων του 19ου αιώνα, ενώ, ταυτόχρονα, περιόδευε σε όλη την Ελλάδα φωτογραφίζοντας το Άγιον Όρος, τον Όλυμπο, τα Τέμπη, τις Κυκλάδες. Aπό το 1960 αποτύπωσε με τον φακό του αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία για την έκδοση οδηγών για τα Αρχαιολογικά Μουσεία Αθηνών, Δελφών, Ολυμπίας, Επιδαύρου, Κορίνθου, Μυκηνών και Ρόδου. Πραγματοποίησε πολλές ατομικές εκθέσεις, συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και τιμήθηκε με πολλά βραβεία και διακρίσεις.
Από τα βιβλία που εξέδωσε ξεχωρίζουν το λεύκωμα «Με τους αντάρτες στα βουνά», το λεύκωμα «Ίμβρος» και το βιβλίο του που είναι αφιερωμένο στον Όλυμπο. Υπήρξε επίτιμος πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Φωτογράφων, επίτιμο μέλος της ΕΣΗΕΑ και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Πανελλήνιου Συνδέσμου Δημοσιογράφων Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1941-44, ενώ τιμήθηκε για την προσφορά του με την απονομή του Σταυρού του Φοίνικος από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο το 1995.
Ο Σπύρος Μελετζής πέθανε στην Αθήνα στις 14 Νοεμβρίου 2003, σε ηλικία 97 ετών, αφήνοντας ένα έργο που, πέρα από την αναμφισβήτητη καλλιτεχνική του αξία, αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
