Αναζήτηση
/ le monde
Ηχοι μουσικής και θανάτου διαπερνούν τις φωτογραφίες του Γιόζεφ Κουντέλκα από τον κόσμο των Τσιγγάνων. Εικόνες λυρικές και ταυτόχρονα σκοτεινές τις οποίες ο ιδιοφυής φωτογράφος τράβηξε από το 1962 ώς το 1971. Με αφορμή την επανέκδοση του θρυλικού βιβλίου του «Τσιγγάνοι, το τέλος του ταξιδιού», το οποίο αποτελεί σταθμό στην ιστορία της φωτογραφίας του 20ού αιώνα, o Κουντέλκα ήταν καλεσμένος στις «Συναντήσεις της Αρλ», ένα από τα πιο ενδιαφέροντα διεθνή φεστιβάλ φωτογραφίας που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι στη γαλλική πρωτεύουσα της φωτογραφίας στην Προβηγκία. Σε μια συνέντευξή του στη «Λε Μοντ» επανέρχεται στη συνάντηση που σημάδεψε τη ζωή του. Μιλάει επίσης για την εμμονή του με τα τοπία στα οποία ο άνθρωπος αφήνει το στίγμα του.
Κοιτάζοντας τους «Τσιγγάνους» σήμερα, ο κόσμος τους φαίνεται μαγικός και εξωπραγματικός. Είχατε κι εσείς την ίδια αίσθηση εκείνη την εποχή;
Οχι. Για μένα ήταν και θα είναι πάντα πραγματικός. Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν πριν από σαράντα χρόνια. Για κάποιους που δεν έχουν ζήσει αυτή την εμπειρία το βιβλίο έχει γίνει το σύμβολο μιας εποχής που μπορεί να έχει υπάρξει, αλλά μπορεί και όχι… Οι σχέσεις ήταν απλές και ο μοναδικός σκοπός της ζωής η επιβίωση. Εχω επανεκδώσει πρόσφατα και το βιβλίο για την εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Είναι περίπου το ίδιο φαινόμενο. Εκδόθηκε σε έντεκα χώρες και η έκθεση έχει ταξιδέψει παντού, ακόμα και στο νησί Γκερνσέ – ένα από τα αγγλο-νορμανδικά νησιά στα οποία εισέβαλαν οι Γερμανοί. Γιατί; Επειδή οι 250 φωτογραφίες δεν μιλούν μόνο για την Τσεχοσλοβακία ή τον κομμουνισμό, αλλά για έναν στρατό που εισβάλλει σε μια χώρα, για έναν άοπλο άνθρωπο απέναντι σε έναν ένοπλο. Με την ιδέα ότι ο ισχυρότερος δεν είναι ο οπλισμένος.
Τραβήξατε τις φωτογραφίες για να βελτιώσετε τις συνθήκες διαβίωσης των Τσιγγάνων;
Ως φωτογράφος, ήξερα ότι δεν μπορούσα να βοηθήσω. Αλλά ο φωτογράφος Κορνέλ Κάπα, αδελφός του Ρόμπερτ Κάπα, ο οποίος επινόησε τον όρο «στρατευμένος φωτογράφος», μου είπε μια μέρα: «Δεν ήθελες να τους σώσεις, αλλά τους έσωσες, γιατί τώρα υπάρχουν».
Τι σας πρόσφερε η ζωή μαζί τους;
Εμαθα να μην ανησυχώ πολύ για το μέλλον. Ξέρω ότι δεν χρειάζομαι πολλά για να ζήσω. Είναι ένας τρόπος ζωής στον οποίο ασκήθηκα όταν έφυγα από την Τσεχοσλοβακία. Δεν πρέπει να εξαρτάται κανείς πάντα από τα χρήματα για να κάνει κάτι, πρέπει να το κάνει.
Ζείτε στη Γαλλία. Αισθάνεστε Τσέχος, Γάλλος ή εξόριστος;
Δεν νιώθω εξόριστος, διότι όταν κάποιος εξορίζεται δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Είχα την ευτυχία να λάβω τη γαλλική ιθαγένεια ύστερα από δεκαεπτά χρόνια, έχω επίσης την τσεχική, η αλήθεια όμως είναι ότι δεν αισθάνομαι ότι ανήκω σε μια χώρα. Για σαράντα χρόνια δεν έχω σταματήσει να ταξιδεύω. Μιλάω διάφορες γλώσσες, αλλά καμιά πολύ καλά. Και σε κάθε γλώσσα είμαι διαφορετικός. Εγινα ένα μείγμα όλων αυτών των χωρών, όλων αυτών των ανθρώπων. Ξέρω πού είναι οι ρίζες μου: Γεννήθηκα στη Μοραβία, μια περιοχή της Δημοκρατίας της Τσεχίας, είμαι από το ίδιο υλικό που είναι φτιαγμένα τα τραγούδια της. Αλλά η δική μου χώρα είναι ο κόσμος.
Τι δουλεύετε αυτή την εποχή;
Ολα τα έργα μου είναι μακροχρόνια. Μόλις κυκλοφόρησε το «Lime», μια εργασία για τις καριέρες. Ετοιμάζω μια έκθεση για τους αρχαιολογικούς χώρους της Μεσογείου που θα γίνει στη Μασσαλία το 2013. Και ολοκλήρωσα ένα έργο για το Ισραήλ. Είχα προσκληθεί μαζί με άλλους έντεκα φωτογράφους να φωτογραφίσω τη χώρα. Γνώριζα την περίπλοκη πολιτική κατάσταση και δεν ήθελα να εμπλακώ. Αλλά πήγα να δω αφού το εισιτήριό μου ήταν πληρωμένο. Οταν είδα τι είχε συμβεί στο τοπίο εκεί κάτω, συμφώνησα. Με την προϋπόθεση να εργαστώ ελεύθερα στο τείχος του χωρισμού και από τις δύο πλευρές και να έχω τον χρόνο να το κάνω σωστά. Τώρα τελειώνω το «Wall», ένα βιβλίο που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Xavier Barral το 2013.
Γιατί το τείχος; Είναι ένα θέμα που έχει φωτογραφιστεί πολύ και είναι πολύ πολιτικό…
Δεν σκέφτομαι με όρους πολιτικούς, δείχνω αυτό που βλέπω. Κάποιος έγραψε στον τοίχο: «Ενα τείχος, δύο φυλακές». Νομίζω ότι είναι αλήθεια. Είναι το πιο ιερό τοπίο της γης για ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Και το κακομεταχειρίζονται. Μπορείτε να δικαιολογηθεί με πολλούς τρόπους, αλλά όταν κάποιος καταστρέφει το τοπίο και το μετατρέπει σε κάτι άλλο χωρίς αισθητική αξία, θα πρέπει να πληρώσει για τις συνέπειες. Ενα τοπίο μένει. Δεν μπορεί κανείς να το αλλάξει όπως αλλάζει ρούχα. Για μένα, ένα έγκλημα ενάντια στο τοπίο είναι σαν ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Τι αντιπροσωπεύει αυτό το τείχος για σας;
Μεγάλωσα πίσω από έναν τοίχο, πάντα ήθελα να πάω στην άλλη πλευρά. Ξέρω τι είναι.
