Σαράντα χρόνια μετά την «Ανοιξη της Πράγας» όλα έχουν αλλάξει: το πάλαι ποτέ κραταιό σοσιαλιστικό στρατόπεδο έχει καταρρεύσει, νέα σύνορα έχουν χαραχθεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο και νέες αντιθέσεις έχουν γεννηθεί αναδιατάσσοντας τα γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά συμφέροντα στον κόσμο. Σαράντα χρόνια πριν, στις 21 Αυγούστου 1968, στην ενιαία τότε Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας, η απόπειρα των μεταρρυθμιστών της εποχής υπό τον Α’ Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ να αλλάξουν «ρότα» σταματούσε μπροστά στις ερπύστριες των τανκς της Σοβιετικής Ενωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Οι προσπάθειες εφαρμογής ενός προγράμματος φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού στη χώρα εδράζονταν σε ένα γενικότερο οικονομικό, κοινωνικό και πνευματικό κλίμα που είχε διαμορφωθεί σταδιακά στην Τσεχοσλοβακία υπέρ των ραγδαίων αλλαγών και ανατροπών, ενδεχόμενο το οποίο ανακόπηκε βιαίως από τη Μόσχα διχάζοντας το παγκόσμιο κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα. Είχαν προηγηθεί τα γεγονότα του 1956 στην Ουγγαρία, ενώ 21 χρόνια μετά την κατάπνιξη της «Ανοιξης της Πράγας» η Τσεχοσλοβακία έμελλε να απεκδυθεί του σοσιαλιστικού μανδύα της με τη «βελούδινη επανάσταση». Στον απόηχο της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου, το άλλοτε «κακό παιδί» του Συμφώνου της Βαρσοβίας έπαιρνε την ιστορική «εκδίκηση» για όσα είχαν διαδραματιστεί το 1968.
Ποια ήταν όμως η «κληρονομιά» της «Ανοιξης της Πράγας» και τι σηματοδοτούσε η εξέλιξη αυτή; Επρόκειτο για μια αυθόρμητη εξέγερση των μαζών ή ήταν μια νομοτελειακή έκβαση υπαγορευμένη από τους όρους και τις προϋποθέσεις οικοδόμησης του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» ή πάλι μήπως ήταν η ανάμειξη ξένων δυνάμεων που προσέβλεπαν στην ανατροπή του καθεστώτος; Τέλος, ήταν προάγγελος των ανατροπών που συντελέστηκαν την περίοδο 1989-1991 στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο και αυτές από την πλευρά τους η δικαίωση της «Ανοιξης της Πράγας»; «Το παράδοξο της ιστορίας» έγραφε με αφορμή παλαιότερη επέτειο από τη σοβιετική εισβολή της 20ής Αυγούστου 1968 η εγχώρια εφημερίδα «Μλάντα Φρόντα Ντνες» («Mlada Fronta Dnes»), «είναι ότι η τσεχική συνταγή για τη βελτίωση του κομμουνισμού θα οδηγούσε μόνο στη γρήγορη καταστροφή του, όπως έδειξε 20 χρόνια αργότερα ο Γκορμπατσόφ».
Τους προβληματισμούς και τα ερωτήματα αυτά προσεγγίζουν τρεις πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, οι καθηγητές κκ. Γ. Κατηφόρης, Στ. Πεσμαζόγλου και Ευτ. Μπιτσάκης, οι οποίοι αποτυπώνουν τις σκέψεις τους για την «κληρονομιά» που άφησε η «Ανοιξη της Πράγας». Μαζί τους και ο κορυφαίος φωτογράφος Γιόζεφ Κουντέλκα, του οποίου οι μοναδικές καταγραφές της «Ανοιξης της Πράγας» θα εκτεθούν τον ερχόμενο μήνα στο Μουσείο Μπενάκη.
Επιμέλεια: Ν. Μαστροπαύλος
