Οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Πύργων τιμούν τα Θύματα του Ολοκαυτώματος προβάλλοντας τη μαρτυρική Κοινότητα των Πύργων μέσα από τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Την Δευτέρα 26 Απριλίου 2023 ξεκίνησαν τον πολιτιστικό τους περίπατο από το Μνημείο Ηρώων φυτεύοντας ένα δένδρο ελιάς ως ένδειξη συμφιλίωσης των λαών. Βυζαντινά και πολιτιστικά μνημεία που αξίζει να δει κάθε πολίτης αυτής της χώρας επισκεπτόμενος τους Πύργους Εορδαίας είναι τα εξής:
Μνημείο Ηρώων -Πλατεία Ηρώων: σε ένα καταπράσινο και ιδιαίτερα όμορφο σημείο υπάρχουν τα μνημεία της μνήμης εις μνήμην των πεσόντων. Στην αριστερή πλευρά δεσπόζει το μνημείο των πεσόντων στους πολέμους 1904-1922 αλλά και των πεσόντων του ελληνο-ιταλικού πολέμου 1940-41. Πάνω στο μαρμάρινο αυτό έκθεμα είναι σκαλισμένη η κυματιστή ελληνική σημαία πάνω σε ένα κλαδί δάφνης Στη δεξιά πλευρά υπάρχει το μνημείο εκ τελεσθέντων Πυργωτών από τους Γερμανούς. Μαρμάρινο λευκό και αυτό στη σύνδεση αυτή κυριαρχεί το ανάγλυφο το οποίο απεικονίζει τις στιγμές της σφαγής ενόπλων στρατιωτών που σημαδεύουν τους άοπλους κατοίκους των Πύργων (γυναικόπαιδα) οι οποίοι τρέχουν να σωθούν, στο πάνω μέρος σε αυτό το ανάγλυφο είναι χαραγμένος ένας σταυρός και από κάτω η ημερομηνία σφαγής: 24-04-1944 και τα εξής λόγια «ΕΙΣ ΑΙΩΝΙΑΝ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ 331 ΣΦΡΑΓΙΣΘΕΝΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΟ ΤΗΝ 24η– 04-1944». Δεξιά και αριστερά του μνημείου είναι τοποθετημένα-χαραγμένα τα ονόματα των θυμάτων του ολοκαυτώματος. Το μνημείο έχει κατασκευαστεί από τον Αθανάσιο Μηνόπουλο και τον Ιωάννη Σπυριδωνίδη.
Εικόνα: Μνημείο Ηρώων -Πλατεία Ηρώων
Εικόνα: Σύγχρονο Μνημείο Ηρώων του Ολοκαυτώματος
Πλάτανος Πύργων: Η φύτευσή του χρονολογείται στη Βυζαντινή περίοδο μεταξύ 1200-1250 σύμφωνα με προφορικές παραδόσεις είναι αφιερωμένος στη μνήμη ένδοξου στρατηγού ο οποίος έφερε πολλές νίκες. Στην περιοχή αυτή πριν το ολοκαύτωμα του χωριού υπήρχαν καφενεία, όπως επίσης γινόταν και η λαϊκή αγορά αλλά και το κτίριο του Δημαρχείου.
Εικόνα: Πλάτανος Πύργων
Μακεδονικός Τάφος: Βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Το αρχαιολογικό αυτό εύρημα ανακαλύφτηκε το 1983 και οι διαδικασίες της ανασκαφής του ξεκίνησε το 1995. Πρόκειται για ένα μονοθάλαμο θολωτό τάφο με απλή πρόσοψη επίπεδη και επιχρισμένη με υπόλευκο κονίαμα, οι ίδιες τεχνοτροπίες υπάρχουν και στις επιφάνειες στο εσωτερικό. Τα ευρήματα που έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης και τον χρονολογούν σε πρώιμη εποχή στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.χ. Υπάρχει φήμη ότι πίσω υπάρχουν και άλλοι τάφοι.
Εικόνα: Μακεδονικός Τάφος
Η γέφυρα το Μεγάλου Αλεξάνρου (ΣάντριΜοστ): Είναι ένα μονότοξο πέτρινο θολωτό γεφύρι, είναι ειδικής κατασκευής και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αισθητική του. Σύμφωνα με την παράδοση από τη γέφυρα αυτήπερνούσε η στρατιά του Μ. Αλεξάνδρου του στρατηλάτη. Η γέφυρα συνέδεε την Κατράνιτσα με άλλες πόλεις: Αιγαί, Πέλλα, Βέροια καθώς και με τον κάμπο Πόλιτσα. Κατά την αρχαιότητα η κύρια οδός πήγαινε στην πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους διάβαινε από τη συγκεκριμένη γέφυρα. Εικάζεται επίσης ότι επί Ρωμαίων κατακτητών το 146 π.χ. η Εγνατία οδός περνούσε από τους Πύργους. Επί των Πύργων υπήρχε κόμβος τεσσάρων διακλαδώσεων: 1) μία προς το οροπέδιο Πτολεμαΐδας – Κοζάνης, 2) δεύτερη προς Φλώρινα – Καστοριά – Αλβανία – Δυρράχιο, 3) τρίτη προς πρωτεύουσα των Μακεδόνων την Πέλλα και 4) τέταρτη προς Βέρμιο – Νάουσα. Υπολείμματα της οδού σώζονται στο σημερινό δρόμο Πύργων- Κάτω Γραμματικού στη τοποθεσία Λαϊκό. Έως το 1940 τα νερά έφταναν μέχρι τα 2 μέτρα και τα μικρά παιδιά της εποχής μάθαιναν κολύμπι και η ανάμνηση συγκινεί τους ηλικιωμένους της Κοινότητας Πύργων.
Εικόνα: Η γέφυρα το Μεγάλου Αλεξάνρου (ΣάντριΜοστ)
Το γεφύρι της νύφης (ΓκέλινΜοστ): Το γεφύρι του κάστρου, μονότοξο, πέτρινο θολωτό γεφύρι ειδικής κατασκευής και ιδιαίτερης αισθητικής. Και αυτό πήρε την ονομασία του από το γάμο της κόρης του βασιλιά του χωριού., για αυτό έγινε η γέφυρα για να περάσει η γαμήλια πομπή.
Τα δύο πέτρινα γεφύρια μαρτυρούν την ύπαρξη ενός σπουδαίου πολιτισμού ο οποίος αποτυπώνεται στα μνημεία αλλά και στους θρύλους της περιοχής του Κάστρου της Ανίσσας στην οποία οφείλουν οι σημερινοί Πύργοι την παλαιότερη ονομασία τους «Καστράνιτσα».
Κάστρο: οι σημερινοί Πύργοι οφείλουν την παλαιότερη ονομασία τους «Καστράνιτσα»,στο Κάστρο της Ανίσσας που βρίσκεται στην ορεινή περιοχή του Βερμίου. Ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει σπάνιες τοιχογραφίες, πολύχρωμα μάρμαρα, ψηφιδωτά και ερείπια ναών τα οποία σε συνδυασμό με την ανάδειξη των δύο πέτρινων τοξοτών γεφυριών και τον Μακεδονικό τάφο στους Πύργους εκτιμάταιπως θα ενισχύσουν την προσπάθεια των τοπικών φορέων για την αγροτουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
Εκκλησία Αγίας Παρασκευής: Εκκλησίες παλιές μονόκλιτη, βασιλική ξυλοσκέπαστη από το 1900 μ. Χ έχει καταστραφεί από πυρκαγιά. ΄Ήταν ολόκληρη αγιογραφημένη αλλά καταστράφηκαν οι περισσότερες αγιογραφίες από βέβηλες ανακαινίσεις, όπως το ασβέστωμα που έκαναν οι εκάστοτε επίτροποι για να την εξωραΐσουν. Σήμερα σώζονται αρκετές φωτογραφίες με σποραδικές νησίδες της λοιπής εκκλησίας, μεταξύ των οποίων και τμήμα της ρίζης του Ιεσαί. Βρίσκονταν εξωνάρθηκας που λόγω ανακαινίσεων γκρεμίστηκε και έτσι καταστράφηκαν οι τοιχογραφίες αφού έμειναν εκτεθειμένες στην βροχή και στον ήλιο. Γίνεται μνεία ότι η Αγία Παρασκευή γιορτάζει στις 26 Ιουλίου, παλιά γιόρταζε και την 3η μέρα των Χριστουγέννων και του Πάσχα.
Εικόνα: Εκκλησία Αγίας Παρασκευής
Εκκλησία Αγίου Δημητρίου: Ναός παλιός αφιερωμένος στον πολιούχο Άγιο του χωριού! Μονόκλιτος, βασιλική ξυλοσκέπαστη, πλακοστρωμένη με ακονονιστόσχημες πλάκες από σχιστόλιθο. Είναι αγιογραφημένη ολόκληρη με παλιά αγιογράφιση. Οι τοιχογραφίες της είναι μαυρισμένες από την θυμιομοκαπνιά και το χρόνο. Έχει πάθει δε πολλά τμήματα ζημιές, ιδιαίτερα στη νότια πλευρά. Στο ιερό η κάτω ζώνη της τοιχογραφίας έχει καλυφθεί βέβηλα από πρόσφατο ασβεστόχρισμα και πάλι για καλλωπιστικούς λόγους. Αυτή η εκκλησία δεν είχε κανένα παράθυρο και εφωτίζετο αμυδρά από δύο τρεις φεγγίτες, φατνωτούς της στέγης η οποία σημειωτέων ήταν πολύ επιβλητική. Με μια ανακαίνιση που της έγινε η εκκλησία αποπερατώθηκε τον 17ο αιώνα. Έκλεισαν οι προαναφερόμενοι φεγγίτες και ανοίχτηκαν δύο παράθυρα στη νότια πλευρά καταστρέφοντας τις τοιχογραφίες. Το τέμπλο της εκκλησίας είναι ξύλινο απλό με μερική ξυλογλυπτική διακόσμηση.
Εικόνα: Εκκλησία Αγίου Δημητρίου
Εκκλησία Παναγίας: Ήταν η Μητροπολιτική εκκλησία και η παιότερη από όλες με συνεχόμενο το οίκημα του Μητροπολίτη που είχε τη θερινή του έδρα εκεί. Είχε θαυμάσιες τοιχογραφίες με ένα περίτεχνο χρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο και εικόνες σπουδαίας Βυζαντινής Τέχνης. Αποτελούσε το καύχημα και το πολυτιμότερο κειμήλιο του του χωριού. Κάποτε είχαν έρθει ξένοι και πρόσφερα υπερβολικά μεγάλα χρηματικά ποσά για να πάρουν μέρος των παλιών αυτών εικόνων. Έφυγαν άπρακτοι. Την έκαψαν οι Γερμανοί μαζί με το Μητροπολιτικό οίκημα και μαζί κάηκαν πολλά παλιά χειρόγραφα που φυλάσσονταν μέσα. Δεν διασώζονται υπολείμματα αυτής της εκκλησίας γιατί μετά την πυρπόληση οι γυμνοί τοίχοι που απέμειναν έγινα ετοιμόρροποι και κατεδαφίστηκαν από το χωριό. Σήμερα οι χωριανοί έχτισαν καινούργια εκκλησία της Παναγίας αλλά εν συγκρίσει με την αίγλη και τη μεγαλοπρέπεια της παλιάς που κάηκε απέχει όπως λένε παρασάγγες. Δίπλα στην εκκλησία βρίσκονται και τα νεκροταφεία του Κάτω μαχαλά.
Εκκλησία Μεταμόρφωση του Σωτήρος: Χτίστηκε το 1916, σε μια από τις ωραιότερες τοποθεσίες της Καστράνιτσας, στο νότιο του λόφου Αγίου Κωνσταντίνου με δωρεές μεταναστών εξ Αμερικής. Σε αυτήν εκκλησιάζονταν οι τρεις συνοικίες ενώ άλλοτε ήταν 2η ενορία του χωριού και λειτουργούσε κάθε Κυριακή.
Τους ξεγυμνωμένους τοίχους με το πέσιμο των σοβάδων από τη φωτιά φαίνονται εντοιχισμένες στενόλαιμες στάμνες. Με το στόμιό τους στραμμένο προς το εσωτερικό της εκκλησίας. Αυτές αποτελούσαν τα μεγάφωνα του παλιού καιρού. Τα λεγόμενα ηχεία για την ενίσχυση της φωνής των χοροψαλτών. Η παλιά εκκλησία της Μεταμορφώσεως είχε τρεις γυναικονίτες: δύο στο εισόγειο και έναν στο ανώγειο. Αποτελούσε την εκκλησία της μιας έδρας από τις υπάρχουσες δύο εκκλησιαστικές ενορίες. Λειτουργούσε κάθε Κυριακή, τα Χριστούγεννα και το Πάσχα την πρώτη ημέρα, οι θρησκευτικές γιορτές γινόταν στην εκκλησία της Μεταμόρφωσης, τη δεύτερη ημέρα στην Παναγία και την Τρίτη στην Αγία Παρασκευή. Επιπρόσθετα την πρώτη ημέρα του Πάσχα τη γιορτή της Αγάπης Δευτερο-ανάσταση την γιορτάζανε στη Παναγία όπου διαβάζονταν τα Ευαγγέλια σε πολλές ξένες γλώσσες.
Εκκλησία των Αρχαγγέλων: Την ίδια μοίρα με την εκκλησία της Παναγίας είχε και η εκκλησία των Αρχαγγέλων. Κάηκε από τους Γερμανούς. Οι τέσσερις τοίχοι της στέκονται ακόμα όρθιοι από τα απομεινάρια της φαίνεται εκκλησία καλοχτισμένη, μεγαλοπρεπής με πολύ δυνατά ντουβάρια. Ήταν τρίκλιτος Βασιλική ξυλοσκέπαστη και ολόκληρη τοιχογραφημένη. Το μεγαλύτερο μέρος της τοιχογραφίας διασώζεται και σήμερα έστω και ξεθωριασμένη από την φωτιά και τις βροχές.Μια σπασμένη πλάκα της δυτικής εισόδου αποθανατίζει το όνομα Ναουσαίου Αρχιτέκτονα που την έφτιαξε με επιγραφή «ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΝΑΟΥΣΑΙΟΥ.
Άλλη επιγραφή σκαλιστή από μονόπετρο υπέρυθρο της εισόδου του γυναικείου δυτικού άκρου βόρειας πλευρά αποθανατίζει το όνομα το πρωτομάστορα με το έτος ανάμεσα στο Σταυρό: ΜΑΣΤΟΡΟ ΜΙΧΑΛΗ 1858 ΈΤΟΣ ΑΝΑΓΈΡΣΕΩΣ.
Εικόνα: Εκκλησία των Αρχαγγέλων
Εκκλησία Προφήτη Ηλία: Εκκλησία παλιά κατεστραμμένη επί τουρκοκρατίας, βρίσκεται στη δυτική πλευρά του πέρα μαχαλά. Για αυτή την εκκλησία υπάρχει η εξής παράδοση: στα χρόνια της τουρκοκρατίας είχαν έναν γλυκόφωνο ψάλτη, με φωνή σαν αηδόνι που ακούγονταν από τον γειτονικό τουρκομαχαλά. Μια μπεοπούλα ακούγοντας τη γλυκιά του φωνή τον ερωτεύτηκε και τον προσκάλεσε κρυφά στο σπίτι της για να τον πείσει να αρνηθεί την πίστη του και να γίνει τούρκος με σκοπό να τον παντρευτεί. Αυτός όμως αρνήθηκε, θυμωμένη η κοπέλα από την προσβολή του γκιαούρη το συκοφάντησε στον πατέρα της ότι παραφύλαγε να την κλέψει. Ο μπέης πήγε στην εκκλησία αφού έσφαξε τον ψάλτη έβαλε φωτιά και έκαψε ολόκληρη την εκκλησία, εκτός από ένα μικρό κομμάτι του ιερού το οποίο επισκευάστηκε από τους χριστιανούς και λειτουργεί ως σήμερα.
Ασπροπόταμος: Πηγάζει από το Βέρμιο διασχίζει την Κοινότητα των Πύργων και του Φαραγγίου και είναι χείμαρρος παρά το όνομά του! Εκβάλλει στη λίμνη Βεγορίτιδα. Το όνομά του προέρχεται από τις πέτρες που βρίσκονται στην κοίτη του. Η τοξωτή γέφυρα του ενώνει τις δύο συνοικίες (πάνω και κάτω μαχαλά) ήταν πετρόχτιστη.
Εικόνα: Ασπροπόταμος
Ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων Ε4: Είναι διεθνές μονοπάτι που διαμορφώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση Ορεινής Πεζοπορίας (E.W.V.) στις παρακάτω χώρες: Ισπανία, Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα και Κύπρο. Μέσα από τους Πύργους περνά μπροστά από το Νέο Καταφύγιο του Ορειβατικού Ομίλου Πύργων στα 1560 μ υψόμετρο στο οποίο μπορεί κάποιος να διανυκτερεύσει σε συνεννόηση με τον Ορειβατικό Όμιλο Πύργων.
Μέσα από τους Πύργους περνά μπροστά από το Νέο Καταφύγιο του Ορειβατικού Ομίλου Πύργων στα 1560 μ υψόμετρο στο οποίο μπορεί κάποιος να διανυκτερεύσει σε συνεννόηση με τον Ορειβατικό Όμιλο Πτολεμαΐδας, επικοινωνία: oleptol1994@gmail.com τηλ. 2463091208.
Εκκλησίες ερειπωμένες από το χρόνο: Άγιος Γεώργιος (άνω συνοικία), Παναγία Τρικουκιώτισσα (κάτω συνοικία).
Εκκλησία Παναγίας Τρικουκιώτισσας: Ένας έμπορος από τη Λευκωσία πορευόμενος προς την Ευρώπη πέρασε από τους Πύργους. Του άρεσε η τοποθεσία της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής. Έδωσε χρήματα σε τοπικούς για να χτιστεί η συγκεκριμένη εκκλησία διότι ευλαβούνταν πολύ την Παναγία Τρικουκιώτισσα που την τιμούν σε όλη την Κύπρο.
Εικόνα: Εκκλησία Παναγίας Τρικουκιώτισσας
Πηγές
Παγιάντζας Νικόλαος, Καπετανόπουλος Κωνσταντίνος, Νικολούση Περσεφόνη, Σεχίδου Χριστίνα, Αθηνά Τσίτση, Σερσέμης Νικόλαος.
http://www.ptolemaida.gr/old/1/100xronia/koinotites_pyrgoi.html
Μάγκου Νατάσα
γυμνάστρια