Η Πρωτομαγιά

Γράφει ο Παναγιώτης Τζουνάκος

Είναι η διεθνής γιορτή της εργατικής τάξης, η γιορτή των εργατών όλου του κόσμου. Είναι μια αργία, η οποία δεν επιβλήθηκε από τα πάνω, αλλά από ένα ελεύθερο κίνημα φτωχών ανδρών και γυναικών. Τη διαμόρφωσαν και την επέβαλαν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι/ες που μέσα από αυτήν κατανόησαν την αξία της εργατικής τους δύναμης, αναγνώρισαν τον εαυτό τους ως μια ενιαία τάξη και αποφάσισαν να μην εργάζονται μια μέρα το χρόνο, αψηφώντας τον ενδεχόμενο κίνδυνο της απόλυσης και προβάλλοντας τον ηθικό, πολιτικό και οικονομικό καταναγκασμό της εξαρτημένης-μισθωτής εργασίας.

Η προέλευση της Πρωτομαγιάς στηρίχθηκε σε μια απόφαση που πήρε το συνέδριο της Διεθνούς στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1889, ακριβώς εκατό χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Σ’ αυτήν υπήρξε η έκκληση για μια διεθνή εργατική διαδήλωση που θα πραγματοποιείτο την ίδια μέρα σε όλες τις χώρες, και στην οποία οι συμμετέχοντες θα έθεταν στις αρχές των χωρών τους το αίτημα να νομοθετηθεί η οκτάωρη ημερήσια εργασία. Δεδομένου ότι η Αμερικανική Εργατική Ομοσπονδία είχε ήδη αποφασίσει να πραγματοποιήσει μια διαδήλωση με το ίδιο αίτημα την 1η Μαΐου, αυτή η ημέρα επιλέχθηκε και για τη διεθνή διαδήλωση. Όμως, το 1890 η ημέρα που έπεφτε η 1η Μαΐου ήταν Πέμπτη. Μετά από συζητήσεις σε χώρες της Ευρώπης -αρχικά είχε προταθεί η διαδήλωση να γίνεται την πρώτη Κυριακή κάθε Μάη και όχι την πρώτη μέρα του μήνα- το 1891 πάρθηκε η απόφαση η διαδήλωση να γίνεται την πρώτη μέρα του μήνα, κατά την οποία οι εργαζόμενοι/ες θα απέχουν από την εργασία τους. Έτσι, η απόφαση για απεργία την ημέρα αυτή έγινε βασικό στοιχείο της εργατικής ταυτότητας. Ήταν μια απόδειξη τόσο της δύναμης της εργατικής τάξης, όσο και της ουσίας της ελευθερίας.

Στην Ιταλία η Πρωτομαγιά μοιραζόταν με τις χριστιανικές αργίες, την ονόμασαν «Πάσχα των εργατών» γιατί υπήρχε κάποια ομοιότητα του νέου σοσιαλιστικού κινήματος με ένα θρησκευτικό κίνημα. Η πρώτη Πρωτομαγιά στη Γερμανία τιμήθηκε με μια αναμνηστική πλάκα που είχε στη μια πλευρά τον Καρλ Μαρξ και στην άλλη το άγαλμα της ελευθερίας. Ένα αυστριακό πρωτομαγιάτικο έντυπο του 1891 απεικονίζει τον Μαρξ να κρατά το Κεφάλαιο, να είναι στραμμένος προς τη θάλασσα και με το άλλο χέρι να δείχνει τον ήλιο να ανατέλλει, στις ακτίνες του οποίου ήταν γραμμένα τα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη.

Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού της ανατολικής Ευρώπης τιμούσαν με λαμπρότητα την Πρωτομαγιά ως τη μεγάλη γιορτή της εργατικής τάξης. Κλειστά ήταν τα εργοστάσια και οι επιχειρήσεις και όλος ο λαός μέχρι το πιο απομακρυσμένο χωριό συνέρρεε με κόκκινες σημαίες στις πλατείες, στις οποίες με ομιλίες, μουσική, τραγούδια και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις γιόρταζε την ημέρα αυτή. (Προσωπική μαρτυρία, όταν την Πρωτομαγιά του 1979 βρέθηκα στο Βουκουρέστι.)

Με τον ερχομό του ο Μάης μας θυμίζει την πολιτική και κοινωνική εξέγερση το ΄68 στο Παρίσι, την αιματηρή συγκέντρωση των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη το 1936 και τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης, καθώς και τον θανάσιμο τραυματισμό του Αλέξανδρου Παναγούλη την Πρωτομαγιά του 1976. Επαναφέρει στη μνήμη μας και πάλι την Πρωτομαγιά του 1944 και την εκτέλεση των 200 Ελλήνων στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Διηγείται ο Πάνος Αρώνης, που έφυγε πριν μερικά χρόνια από τη ζωή. «Έζησα εκείνες τις τραγικές στιγμές στην ηρωική συνοικία. Από μια ταράτσα είδα τους Διακόσιους, είδα το εκτελεστικό απόσπασμα, είδα τα γερμανικά κράνη. Όταν εκτελέστηκε το έγκλημα και οι ναζί αποχώρησαν ικανοποιημένοι, αφού είχαν ρίξει και τις χαριστικές βολές, στον τόπο της εκτέλεσης είχε μείνει ένας σωρός από τα νεκρά κορμιά των Αγωνιστών. Φορτηγά αυτοκίνητα του Δήμου μεταφέρανε τα νεκρά παλικάρια στο νεκροταφείο της Κοκκινιάς. Από τις καρότσες των αυτοκινήτων έσταζε το άλικο αίμα. Ο δρόμος βάφτηκε κόκκινος ως κάτω στο Παγκράτι. Θυμάμαι ότι μαζί με επονίτες πηδήσαμε τη μάντρα του Σκοπευτηρίου και ψάχναμε να βρούμε σημειώματα που πέταγαν οι μελλοθάνατοι: “Μάνα πεθαίνω για την πατρίδα”, “Να μη στενοχωριέσαι αδελφούλα”, “Θάνατος στο Φασισμό”. Παρατήρησα ότι το χώμα ήταν νωπό, είχε αλλάξει χρώμα. Ακούμπησα το χέρι μου με σπαραγμό… Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε. Και όμως, διατηρώ ολοζώντανες μπροστά στα μάτια μου εκείνες τις τραγικές εικόνες».

1/5/1990. Πλήθη στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας αποδοκίμασαν τον «μεταρρυθμιστή» Γκορμπατσόφ ως υπαίτιο του σταλινικού καθεστώτος και καταράστηκαν τον Λένιν και την ιδεολογία του. Μερικοί ούτε το Μαυσωλείο του δεν σεβάστηκαν. Από τη Μόσχα ως το Βουκουρέστι και από το Λένινγκραντ έως το Βερολίνο και την Πράγα ρίχνουν τα παλιά είδωλα και αναζητούν νέα. Ήταν η τελευταία Πρωτομαγιά, η οποία το 1992 μετατράπηκε από τον Γέλτσιν σε Εργατική Ημέρα της Άνοιξης. Για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνεται η διαχρονική αλλαγή της κίνησης της ιστορίας.

Στις περισσότερες χώρες η Πρωτομαγιά έγινε ρουτίνα, μόλις έπαψε να θεωρείται ο προθάλαμος του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και κατέληξε σε: «μια συλλογική ιεροτελεστία, με το δικό της τελετουργικό και τις δικές της θεότητες», όπως έγραψε ένας Ιταλός ιστορικός.

Η επέτειος της Πρωτομαγιάς είναι για πολλούς κάτι βαθιά συγκινητικό, γιατί εκπροσωπεί αυτό που ο Γερμανός φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ ονόμασε Αρχή της Ελπίδας: της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον, για έναν καλύτερο κόσμο εφικτό και ανθρώπινο.